ئینجیل بە کوردیی موکریانی؛ نووسینی هێدی (21/12/2010)
لەو ساڵانەدا کە میسیۆنێرەکان لە مەهابادێ بوون(١٩١٢- ١٩٣٦) میسیۆنێرێکی لێهاتوو بە نێوی "لودویگ ئۆلسن فاسووم" بە یارەمەتیی "میرزا ڕەحمانی حاجی نەورۆز" خەریکی وەرگێڕانی ئینجیل[چاخی نوێ] بووە. ئەو ئینجیلە چوار بەشە و سەرجەمی بەشەکان دە کتێبێکی ٣٠٦ لاپەڕەییدا، بە نێوی "ئینجیلی موقەدەس"، لە ساڵی ١٩١٩دا، لە ئەمریکا، چاپ کراون.
ئینجیل بە کوردیی موکریانی؛ نووسینی هێدی (21/12/2010)
لەو ساڵانەدا کە میسیۆنێرەکان لە مەهابادێ بوون(١٩١٢- ١٩٣٦) میسیۆنێرێکی لێهاتوو بە نێوی "لودویگ ئۆلسن فاسووم" بە یارەمەتیی "میرزا ڕەحمانی حاجی نەورۆز" خەریکی وەرگێڕانی ئینجیل[چاخی نوێ] بووە. ئەو ئینجیلە چوار بەشە و سەرجەمی بەشەکان دە کتێبێکی ٣٠٦ لاپەڕەییدا، بە نێوی "ئینجیلی موقەدەس"، لە ساڵی ١٩١٩دا، لە ئەمریکا، چاپ کراون.
ئەو ڕۆژانە بەڕێز کاک "سۆرانی کەرباسییان" کە خەریکی لێکۆڵینەوەی مێژوویییە و دەستی بە ئارشیوی نەتەوەیی نۆروێژ ڕادەگا، ئاگاداری کردمەوە کە ئەو ئیجیلە موکریانییەی هەیە. زۆری سپاس دەکەم کە وێنەی هەموو لاپەڕەکانی ئەو کتێبەی بۆ ناردم. لە پیناو پاراستنی ئەو کتێبەدا زۆری زەحمەت کێشاوە و بە شێوەیەکی ڕێکوپێک خستوویەتە سەر ئینتێرنێتیش. ئەو ئینجیلە لە باری زمانەوە گرینگایەتییەکی تایبەتی هەیە و دەتوانێ لەو بوارەدا ببێتە سەرچاوەیەکی بەکەڵک بۆ لێکۆڵینەوە.
دوای چاپکردنی ئەو ئینجیلانەی بەڕێز "فاسووم" میسیۆنێرێکی دیکە بە نێوی "د. هێرمان شالک"یش بە یارمەتیی "عەیزئەلمانی[عەزیزی زەندی]" خەریک بووە ئینجیلی چاخی کۆن بکا بە کوردیی موکریانی، بەڵام وێدەچێ "عەزیزی زەندی"، بە ناڕاستی و ئەمەگنەناسی، میسیۆنێرەکانی لە خۆی پرینگاندبنەوە و ئەو کارە سەری نەگرتبێ. عەیزئەلمانی ساڵی ١٩٢٦، لە سابڵاغێ، کتێبێکی بە نێوی "ارشادالمذنبین" لە ئینگلیسییەوە وەرگێڕاوەتە سەر کوردی و لە سەر لاپەڕەیەکی ئەو کتێبە نووسیویە شتی لێ زیاد و کەم کردووە.
سەبارەت بە "فاسووم" و کارەکانی و هەروەها "میزرا ڕەحمانی حاجی نەورۆز"ی یاریدەدەری "فاسووم" بەڕیز کاک حەسەنی قازی لە سەر ماڵپەڕەکەی خۆی گەلێک زانیاریی ورد و بەکەڵکی لە بڵاوکراوەکانی میسۆنێرەکانەوە کردوونە کوردی و خستوونیە بەر چاوان. لە خوارەوەی ئەو نووسراوەیەدا لینکی هێندێک لەو بابەتانە دادەنێم کە پێوەندییان بەو باسەوە هەیە.
"ئه‌من پێشتر ئاماژه‌م به‌و ڕاستییه کرد که فاسووم ده‌ستی کردبوو به فێر بوونی کوردی و هه‌روه‌ها ده‌ستی کردبوو به هێندێک وه‌رگێڕان هه‌ر ئه‌و سه‌روبه‌نده‌ی که له نێوان ساڵانی ١٩٠٦ و ١٩٠٩دا له ورمێ بوو. ئه‌و هه‌میشه توانایییه‌کی خۆڕسکی زمانیی هه‌بوو و کلیسا به که‌لک وه‌رگرتن له‌و به‌هره گه‌وره‌یه‌ی وی ئه‌وه‌نده‌ی دیکه‌ی پێ ده‌وڵه‌مه‌نتر ده‌بوو. وه‌ک باس ده‌کرێ فاسوم به حه‌وت زمانی جیاواز وه‌عزی دادەدا: سوێدی، نۆڕوێژی، دانماڕکی، ئاڵمانی، کوردی، سوریانی و ئینگلیسی. ئه‌و هه‌ر وه‌ها یۆنانی، عیبری، فه‌ڕانسه‌یی و ترکیشی ده‌زانی، جا بۆیه ده ڕاستیدا مرۆ ده‌توانێ بڵێ که ئه‌و زمانناسێکی لێوه‌شاوه بوو!
زمانی کوردی زمانێکی ئه‌ده‌بییه و له له‌هجه‌ی جۆر به جۆر پێک دێ، جا بۆیه بۆ فاسووم خۆی له خۆیدا ئه‌رکێکی گران بوو بڕیار بدا که کام له‌و له‌هجانه به‌کار بهێنێ. چونکوو جیاوازییه له‌هجه‌یییه‌کان زیاتر جیاوازیی ته‌له‌فوز و ڕاوێژ بوون تا ئه‌وه‌ی که جیاوازی ڕێزمانی بن. تا نۆڤامبری ساڵی ١٩١٢ ئه‌و وه‌رگێڕانی ئینجیلی مه‌تا و تا فێڤرییه‌ی ساڵی ١٩١٣ ئینجیلی یوحه‌ننا و لوقاشی ته‌واو کرد. ئه‌و کاری ئاماده‌کردنی کتێبێکی خوێندنی سه‌ره‌تایی و کتێبی ئه‌ژماردنی ته‌واو کرد، کورته‌یه‌ک له بنه‌ماکانی مه‌سیحییه‌تی لوتێری وه‌رگێڕا و هه‌روه‌ها، سروودنامه‌یه‌ک به نێوی شێعرانی ڕوحانی ئاماده‌کرد که پێنج سروودیشی تیدا بوون بۆخۆی داینابوون. فاسووم هه‌روه‌ها ڕۆژنامه‌یه‌کی مانگانه‌ی بچووکیشی به‌نێوی "محه‌مه‌دایه‌تی" گردوکۆ ده‌کرد.
… فاسوم ده‌ستکه‌وتی گه‌وره‌ی له پاش خۆی به‌جێهێشت. ئه‌وه‌نده ئه‌ده‌بییاته‌ی که له لایه‌ن وی ڕا بڵاو کراوه‌ته‌وه جێی سه‌رسوڕمانه ئه‌گه‌ر مرۆ وه‌بیر بهێنێته‌وه ئه‌و له کاتی مردنیدا ته‌نێ چل و یه‌کساڵان بوو. لیسته‌ی کاره‌کانی ئه‌وانه‌ی خواره‌وه وه‌به‌رده‌گرێ: ئه‌لفوبێتکه‌یه‌کی کوردی، زمانێکی نووسین بۆ کورده‌کان، قامووسێک، ده‌قێکی خوێندنی سه‌ره‌تایی، کتێبێکی جوگرافیا، کورته‌ی بنه‌ماکانی مه‌سیحییه‌تی لوتێر، کتێبی شێعرانی روحانی که به لانی که‌مه‌وه سه‌د سروودی تێدایه، ڕێوڕه‌سمی نزا و پاڕانه‌وه‌ی لوتێری، "محه‌مه‌دایه‌تی"( به زمانی نۆروێژی) و ڕێزمانێکی کرده‌یی کوردی. فاسوم، گشت چاخی نوێ(کتێبی پیرۆز)ی[ئینجیله‌کان له لایه‌ن کۆمه‌ڵه‌ی ئینجیلیی ئه‌مریکایییه‌وه چاپ کران] به کوردی وه‌رگێڕا، "مێژووی ئینجیل"ی ڤۆگت و "شیکردنه‌وه‌کانی سڤێردرۆپی"( به سوریانیی مودێڕن) وه‌رگێڕا. ئه‌و زۆر ریساله‌ی بڵاو کردنه‌وه که ئه‌مانه وه‌به‌ر ده‌گرێ: "مێژوو و جوگرافیای کوردستان" و "گرینگی مه‌زنی کاری میسیۆنێری" و ته‌نانه‌ت ڕۆژنامه‌یه‌کی مانگانه‌ی کوردیشی بڵاو کرده‌وه. بێگومان ده‌کرێ له‌و لیسته‌یه زیاد بکرێ، به‌ڵام ئه‌من پێم وایه ئه‌وکارانه ده‌یسه‌لمێنن ئه‌و ده‌بێ چه‌نده که‌سێکی هه‌ڵکه‌وتوو و ژیر و به‌توانا بووبێ که توانیوێتی له ماوه‌یه‌کی کورتدا ئه‌و هه‌موو ده‌سکه‌وتانه‌ی هه‌بێ." – دوو بەند لە وەرگێڕانێکی کاک حەسەنی قازی بە نێوی "لویس ئولسن فاسووم میسیۆنێری کوردان"-
"کاتێک میسیۆنه‌که‌ی ئێمه له ساڵی ١٩١٢ به دوای مامۆستایه‌کی به قابیلییه‌تی کوردیدا ده‌گه‌ڕا بۆ میسیۆنەکانمان و وه‌رگێڕێکی یاریده‌ده‌ر بۆ وه‌رگێڕانی "چاخی نوێ" و کتێب و نووسراوه‌کانی دیکه بۆ سه‌ر زمانی کوردی، میرزا ڕه‌حمانمان دیته‌وه و هه‌ڵمانبژارد. ئه‌و ده‌ستبه‌جێ په‌ژراندی ده‌ست له مه‌دره‌سه بچووکه‌که‌ی هه‌ڵبگرێ و گشت کاتی خۆی ته‌رخان بکا بۆ خزمه‌تی پێگه‌ی میسیۆن، به‌ڵام لێشی زیاد کرد، زۆری بۆ زه‌حمه‌ت ده‌بێ دیسان مه‌دره‌سه‌که دابمه‌زرێنێته‌وه ئه‌گه‌ر پێویست بێ بۆ به‌ڕێچوونی ئه‌و کاره بکا. چونکه نه‌یده‌زانی چه‌نده ده‌توانێ ئه‌رکی خۆی له‌و پیشه تازه‌یه‌دا ڕاپه‌ڕێنێ و پێی خۆش نه‌بوو سه‌رچاوه‌ی پێشووی بژیوی خۆی له کیس بدا، بێتوو له کاری لای ئێمه دا سه‌رکه‌وتوو نه‌بێ. که وابوو ئه‌ومان بۆ دانێک و ئه‌گه‌ر پێویست بووبا شه‌وانه و ، ڕۆژانی سێشه‌مو و جومعه که له مه‌دره‌سه‌که‌ی خۆی ده‌رسی نه‌ده‌گوته‌وه له به‌ر کار نا. له سه‌ره‌تاوه مانگێ شەش دۆڵارمان ده‌دایه، دواتر ئه‌و مانگانه‌یه‌مان بۆ زیاد کرد و کردمانه حەوت دۆڵار."- بەندێک لە بەشی سێهەمی بابەتی "هێندێک نووسراوه‌ی دیکه‌ی نه‌مر لودویک(لویس) ئۆلسن فاسوم" وەرگێڕدراوی کاک حەسەنی قازی-
ئەگەرچی نەمر فاسووم دە ڕۆژنامەی "کوردستان میشنێری"دا ژیاننامەی "میرزا عەبدولرەحمانی حاجی نەورۆز"ی بە درێژی نووسیوە، بەڵام دە ئینجیلە چاپکراوەکەیدا هیچ ئاماژە بە یارمەتیی "میرزا ڕەحمانی حاجی نەورۆز" نەکراوە!
لە خوارەوە بەندێک لە دەقە موکریانییەکە بە ڕێنووسی ئەوڕۆ دەنووسمەوە و چەند لاپەڕە لە ئینجیلەکەش دەخەمە بەر چاوان:
"دە ویدا ژیان بوو، ئەو ژیانە ڕوناکایی بەنی ئادەمێ بوو. ئەو ڕوناکایی[یە] دە تاریکاییدا ڕوناکایی دەدا و تاریکایی دە ئەوی نەگەیشت. پیاوێک بوو، لە لای خوڵای ناردراو، نێوی یوحەننا بوو، ئەو بۆ شاییدی هات کە لە سەر ئەو ڕووناکایی[یە] شاییدی بدا، هەتاکوو هەموو بە سەبەبی وی ئیمان بێنن. ئەو ئەو ڕووناکایی[یە] نەبوو، بڵا هات کە لە سەر ڕووناکایی شاییدی بدا. ئەو ڕووناکایی ڕاست کە هەر کەسێک ڕووناک دەکا. بۆ نێو دنیایێ دەهات." – بەندی دووهەم لە ئینجیلی یوحەننا-
سەرچاوەی وێنە: ماڵپەڕی کاک حەسەنی قازی:
www.ruwange.blogspot.com
ــــــــــــــــــــــــــــ
لەو پێوەندییەدا:
ئینجیلی موقەدەس – بە موکریانی:
http://nishtimanparwar.com/incil/index.html
هێندێک نووسراوه‌ی دیکه‌ی نه‌مر لودویک(لویس) ئۆلسن فاسوم – ژیان و به‌سه‌رهاتی میرزا ڕه‌حمانی حاجی نه‌ورۆز:
http://ruwange.blogspot.com/2009/12/3.html
لویس ئولسن فاسووم میسیۆنێری کوردان:
http://ruwange.blogfa.com/post-297.aspx
ئی تۆم یاخوڵا – هێندێک ئاگاداریی تازه سه‌باره‌ت به عه‌زیزوڵا خانی زه‌ندی:
http://ruwange.blogspot.com/2009/03/blog-post.html