Péshwetin
Minalleyl samani rasí yek retewen. Cùnetí ayende yek retewe we shíweyli we ré hawirdini ú perwerde kirdini í samane diyar búd. Fire le zanisti kelepúri yek kúmega le jihani ímrújh we hizaran shíwey júra júr we minalleyl diryen. Her wey shíweyle hesin ki yek minall keme keme hesti xawiní ziníga, kelepúr, ayín ú zuwan we rasí le nasnamey kesí xuwey dùnidew. Minallí ki wey shíwe perwerde búd, tùenid búde peyamweríge erra jíli (nesli) dùway xuwey.
Karayí zuwan erra parastini (hifzi) nasnamey (huwíyeti) her merdimíg, erra zanyareyl cishti díyar kiryayíge. We laygew erray parastini í nasname parastini kelepúri ew merdime níyaz e. Zuwani dalligí kilíli mírati kultúrí ye, ki her kesíg tùwanid xastir xuwey wegerdí binasid ú binasinid. Leweysh firetir bawerri kesí ú merdimí qayimtir ked. Bíguman weli í zaniste, réxistini yek desellati yaygírí zuwani Kurdí we ré yadistan (Férga, Féristan) ú pirrtúk (kitaw) arizúy sedan salley medimi Kurd bíye.
Merdimíg ki xawini desellat in, shíweyli diyarí xuweyan erray amanji perwerde kirdini minalleyliyan we kar tíyerin. Minelleyl we shíweyg rékefin ú cishteylíg yadgirin ki desellatdar we niyazi ayende desellati firetiri xuwey le kúmegay zanid. Réwari perwerde kirdini gishtí le Yadistan, xuwenínga, Zanínga ú Zanistga, le shíwegani wer cewígin ki kari sereyí erra amanji desellatdar we jí tíyerin. Wey wete zúri firey her desellatíg le ser cùney perwerde kirdini minalleylíy e.
Kurd we gewrey níshtejí xuwey ki nizík we 40 mil. e, xawini desellat ú réwari diyaríg le níshtimani xuwey níye ki samani kúmegagey we shíwey Kurdewarí xuwey perwerde biked. Diyare rúllegani Kurd erra péshxistini kelepúr, zuwan ú kúmegay xuweyan perwerde níyewin. Yese ki kúmegay Kurd plani (nexshey) rasíg erra amey xuwey júri Fars, Turk ú Ereb ki xawini desellatin neyrid.
Jihan wegerdi ré ú rewishi zinigí merdim her rújhíg reng ú júri núwíg xuwey girid. Le pishti her cishti núwíg zanistíg jíkeftíye ki her merdimíg erra xuweyan hellígirdine. Ew merdimíg ki niyetùenin rég erra í hellgirdine bùninew le fire cishteyli zinigí ímrújh dùwa kefin. Kúmegayli merdim erra gír ú girfti zinigí ímrújh récareyli nú wegerdi zanisti nú nenew. Aya eger í kúmega ki xawini desellat ú shíwey perwerde kirdini diyarí xuwey niye, tùenid jí xuwey le júrey zinigí ímrújh bikedew?
Kurd demi fireyg le dírúki xuwey we sherr wegerdi dushmineganí ser kirdíye ú le cishteyli fireyg dùwa keftíye. Ta íse biney qurs ú zanistaneyg erra yadani shíwey zinigí Kurdewarí, we lay kem zuwan ú kelepúr, le kúmegay Kurd le xuwari Kurdistan saz newíye.
Í perrtúke (kitawe) zúríge erra durus kirdini yek biney rasí ú gishtí erra we rékeftini merdim le kúmegay Kurd le xuwari Kurdistan ki we zari Kurdí xuwar qise ken. Zuwani Kurdí biney gewra ú rasí nasnamey kesí her Kurdíg e. Zuwan xuwendin ú nùsín rékeftige erra yadgirdini dírúk, kelepúr, Juqrafíya ú zanisti hawcerxi írújhí.
Bíguman shíwey nùsíni Latíní erra fire kes gír ú giriftíg durus ked. Júwaw firey jí pirsegan le serenjami Kurd le dírúki nùsíni ú tikník peywendí ímrújh e, erra míne Íntirnit ú jí keftini kampútir. Her cen le lay ayíní ú nizíkí weli kelepúri Fars ú Erab rénùsi Erebí / Aramí erra merdim we cew jíkeftíye. Eman zuwani Kurdí we gishtí we shíwey Latíní, ki biney weli Erebí yekíge, xastir jí kefid. Le rù zanisti perwerde kirdin minalleyl ú yasay bineyí tiknulujhí peywendíyegani gishtí ú ímrújhí, súdegani nùsíni Latíní erra rékeftini yek shíwey nùsíni yekgir Kurdí pesendetir e, ú ciray ré íme bíye.
Heta ímrújh Kurdí bijge le rénùsi jíya jíya erra her zaríg, we shéwey nùsíni yekgir nenùsya sin. Íye yekim enjam le dírúki zuwani Kurdí xuwar e. Í rénùse erra gisht zaregani zuwan Kurdí tùwenid we kar bicid.
Yekimín pirrtúk (kitaw) júri yek serenjami nú, níshan le karayí zuwan Kurdí erra perwerde kirdini ú zanyarí le yadistan ú xuwenínga sin. Pirrtúki Xuwendini Kurdí "Elfúbéy Nú" tenya cikey le deryay wekarhatini nùsín e. Íme huméwarím ki í pirrtúke trùskeyg búd erra sergirdini elfúbéy yekgiríg ú serkeftini erra zuwani Kurdí we gishtí.
Pirrtúk (kitaw) Xuwendini Kurdí xuwar we zaniste núwegan erra perwerde kirdini xuwendin we shíwey wane (ders) ú azmín (Temrín) súd birdíye. Wanegan le serhati rújhaney merdim ùshid ú minall we asaní halí búd. Wanegan pile pile werew qursí cin ú wanegan diríjhtir bún. Píteyle nú le her waneyg we rengi súr díyar bíne. Her waneyg tenya we píteylí ki xuweniryane ú yek ya du píti nú durus bíye. Erra ew wete nùweyle ki le wanegan we kar cíne wetenameyg durus bíye ki le kútahí pirrtúkege hatíye.
We huméy ewe ki í pirrtúk yaríg bú erra asan kirdini ré xuwendin ú yadgírí zuwani Kurdí. Leyre le gishti ew kasane ki yarí le nùsíni í pirrtúke resanine sipas keym.
Dílan Roshaní ú Hémin Zehawí
Norwijh, Oslo 1999
|