Be fermí kirdiní tenha yek zarawe

Be fermí kirdiní tenha yek zarawe, cí lé debétewe

Be fermí kirdiní tenha yek zarawe, cí lé debétewe

Aram ShekibayiLe komellgay kurdewarí‌da cend zaraweyí u cend zarockeyí shitékí asayiye, zor degmene eger daníshtúwaní dú gundí tenísht yek be yek zarocke qise biken, her le dú, sé doxí rézimaní‌da jiyawazían heye.
Kurdí xawení cendín zaraweye؛ Kirmanjí, Hewramí, Kelhorí u Feylí, Soraní, Zazakí u Lekí. Em cend zaraweiye lem cend salleda buwe be tewerí bas u bocúne zimanewaniyekan, u tenanet kesayetiye hunerí u siyasiyekanísh lem barewe bocún u ray xoyan derbirríwe. u her weha ke dezanín lem barewe bocún u bawerrí jiyajiya heye. Hendé be shitékí metirsídar ejhimarí deken u wehay lé denwarin ke le dahatúda ew cend zarawe (ziman) ye debéte hoy dabeshbúní Kurd u judabúnewey Kurdekan.
Em cend zaraweye detuwanét bibéte hoy léktirazaní Kurdekan, belam eme degerrétewe bo shéwazí rúberúbúnewey éme legell em doxe.
éme ci bimanewét u ci nemanewét em cend zariye le néwanman bilawe. Nakirét ke be hemú -wéjheraní zarawekaní dí billén ke ítir destberdarí zarawekey xoyan bin, u be zaraweyek‌tir baxawén, u eger tenha le seda yekí buwéjheraní zaraweyek le pénaw parastiní zarawekeyan súrbin, ewe be watay manewey ew zaraweye dét le komellgada. Her weha parastin u axawtin be zimaní zigmagí xoy mafí hemú keséke u éme natuwanín yekék le serekítirín mafekaní bébesh bikeyn, eger na jiyawazí éme legell Atatúrkiyekan ciye?‌.
Le layek‌tirewe éme be rastí kam zarawe hellbjhérín bo ewey bibéte zarawey fermí? berastí bo Hewramí zimanék, híc jiyawaziyek wehay niye ke aya zimaní Farsí le serí komellgay zal bét yan zimaní Kurdí Soraní, ewey nebét ke emiyan Kurdiye u bes. Tenanet‌ zor wéjhí bira le béganekan aloztir u girantire. u‌ le her dú doxda debéte hoy fewtaní ew zare.
Be her shéwazék ke lé denwarín hellbijhardiní zarawe yan zarawanék u awtrnedanewe le zarawekaní dí roxsarékí nashíríní heye u debéte hoy rúberúbúnewey zarawekan u axawénerekanyan u dijhayetí axawéneraní zarekaní dí le astí zarék‌tir. shiték ke le hendé shwéní jíhan buwe be hoy léktirazan u sher. Her weha ke dest pé kirdiní sherí duwemí jíhaní heta radeyek asewarí zimaní tédabú.(komellnasí ziman, M. Reza .batiní, le layen Aram shekíbayiyewe kirawete Kurdíy Soraní).

Ista le layek ‌tirewe bew cend zariye binwarín, éme detuwanín zarék wek zarí nawjeyí hellbjhérín u zarawekaní dísh bé besh nekeyn le zanist u deselat. U ashtí u tebayí bixeyne néwan axawéneraní zarawekan. Beme éme detuwanín bergirí bikeyn le léktirazan u judabúnewe, eger éme Kurdín u hemú zarawekan u axawénerakaniyan be kurd dezanín, nabét ewan le destkewtekan bé besh bikeyn.
Ew shite debéte hoy léktirazan katék Kelhor yan Hewramiyek hest bikat beme ke le komellgay Kurdewarí‌da wek zimanékí biyaní u metirsídar bo Kurdewarí, be ziman u zarawekey denwarn, ewa wirde wirde debéte hoy be juda zaníní xoy le komellgakeda u debéte hoy parceparce búní Kurd. Katék Kirmanjék ke gewretirín zarawey Kurdiye ,le jhimarí axawénerewe, wa hest bikat ke ziman u zarawekey le komellgada wek zarékí pest u xuwar hells ú kewtí legell dekirét, zor asayiye eger xoy be yekék lew komellga nenasét, cún komellga ew be takékí komellgake nanasét. éme le jé ewe zarawekan rúberuy yek bikeynewe, ba pékewe jhiyan bixeyne néwanyan, ba Soraniyek bawerrí beme bét ke ewende ew mafí heye be zarawey xoy baxawénét, Kirmanj u Hewramí u Kelhor u Zazayekísh mafiyan heye.
Wulate cend ziman u jút zimanekaní jíhan kem nín, her ísta ‘Eraqí fediral jút zimane, wulatí Afríqay Bashúr ke yekék le wulate péshkewtuwekaní Afríqaye nizíkey 11 zimaní fermí heye u tenha nawí yekékiyan "Afríkans"e, u héc léktirazanékí niye u éme hemú zarawekan wek zaraweyekí Kurdí u hemúman xoman be Kurd dezanín. Willatí Swís willatékí 4 zimaniye, Kanada wulatékí jút zimaniye, le Rusiyeda nizíkey 30 zimaní nawceyí fermí hen. Ba émeysh wek wulatí Rusiye yekék le zarekan wek zarí fermí binasénín, u le her nawceyek zarék‌tirísh be zarí zanstí u perwerde u hukmí binasrét, le Hewramanda Hewramí, le nawcey Kelhor u Feylíyekanish Kelhorí u Feylí, u le nawce Kirmanjiyekanísh Kirmanjí. Aya eme debéte hoy léktirazan?
Shiték‌tir ke péwíste bizanín tak zimaní nabéte hoy yekgirtin u léknetirazan, eger seyrí jíhaní ‘Ereb bikeyn yan seyrí barudoxí Kuriyay Bakúr u Bashúr beme degeyn (binuware,: cend zimaní sher u pékadan, yek zimaní ashtí u hémní, Aram shekíbayí 2007). Ítir be biyanuy eme ke cend zarí debéte hoy juda búnewey gelí Kurd u parce parce búní, leme ziyatir xotan mandú meken. Ew karey éwe Kurd parce parce dekat, nek cend zarí.

Aram shekíbayí (Aram.hawrami@gmail.com)
 

Comments are closed.

Copyright © Kurdish Academy of Language all rights reserved